ر فرهنگ ایران زمین، از زمان پیش از زرتشت تاکنون، ایرانیان در پایان فصل خزان که طولانیترین شب سال نیز میباشد را بعنوان شب چله یا “شب یلدا” پاس داشته و با برپایی جشنی دراین شب از ایزد مهرو فروغ، برکت میخواهند تا زمستان را به سلامتی سپری کنند.
تاریخچه شب یلدا به گذشته‌های بسیار دور بر‌می‌گردد. برخی باستان‌شناسان، تاریخ شب یلدا را هفت هزار ساله می‌دانند. آنها به نقوش ظروف سفالی دوره پیش از تاریخ، استناد می‌کنند. آیین مهر یا میترائیسم در ایران قبل از دین زرتشتی رواج داشت. مهرپرستان شب یلدا را شب تولد میترا (ایزد مهر) می‌دانستد. طولانی‌تر شدن روزها و کوتاه شدن شب‌ها نشان از تولد دوباره خورشید دارد.چونانکه یلدا کلمه سریانی و به معنای زایش و تولد است.
ابوریحان بیرونی دانشمند قرن چهارم هجری شمسی در آثار الباقیه در مورد شب یلدا می‌گوید:
“و نام این روز میلاد اکبر است و مقصود از آن، انقلاب شَتوی (زمستانی) است. گویند در این روز، نور از حد نقصان به حد زیادت خارج می‌شود و آدمیان به نَشو و نما آغاز می‌کنند و پری‌ها (دیوها) به ذَبول و فنا روی می‌آورند.”
آنچه ازاین جشن شبانه باقی مانده است، دورهمیهای زیبای خویشاوندان وگاهی دوستان است که با خوردن میوههای سرخ تابستانی و تنقلات مناسب فصل تا نیمه شب ادامه داشته و با سرودن داستانها ومثلها و نقالیهای پرجاذبه توسط بزرگان فامیل پایان مییافت. و به این ترتیب اهریمن را به صورت دسته جمعی از خود دور کرده و با سلامت و آرامش زمستان را با اولین روز دی ماه آغاز میکردند.
در سالهای بعد به تدریج میوهها و تنقلات و آجیل شب یلدا به صورت سنت تهیه سفره خاصی تبدیل گردیده که در قدیم به آن میَزد می گفتند و شاهنامه خوانی و تفأل به دیوان حافظ، یکی از سرگرمیهای جداناپذیراین شب گشت. “ای حافظ شیرازی، تو کاشف هر رازی، من طالب یک فالم، بر من نظر اندازی…”
به تدریج، ایرانیان با گذشت زمان جهت پاس داشت و گرامی داشتن این شب مهمانیها و جشنهای مختلفی را به پا کرده و به این ترتیب خاطره این سنت زیبا را تاکنون حفظ کردهاند.
بنا به روایت ابوریحان بیرونی، تقویم کهن سیستانی، از آغاز زمستان شروع می‌شده. جالب این که ماه آغازین آن کریست نام داشته که شباهت زیادی با Christ که در انگلیسی به معنای مسیح است دارد. شب یلدا و همزمانی تقریبی آن با کریسمس، فرصت و بهانهی بهینهای برای همگرایی شادیها و جشنهای ایرانیان خارج از کشور با میزبانان مسیحی خود گردیده است. ضمن اینکه بخودی خود، برپایی جشن یلدا، عید نوروز و دیگر آیینهای کهن ما، پاسداری و گرامیداشت سنتهای نکوی ما ایرانیان و حفظ هویت ملی و ایجاد اعتماد به نفس نزد ما مهاجرین در کشور غریب بویژه نزد جوانان و نونهالان و نسلهای آینده خواهد بود.
منبع عکسها : تاریخچه آداب و رسوم شب یلدا- دبیری ابراهیم
